Việt Trì từ quá khứ tới tương lai

Nếu lấy Đền Hùng làm tâm điểm để kẻ 2 trục tung hoành của đồ thị trong trời đất thì trục tung (Bắc – Nam) có đỉnh điểm Bắc là thị trấn Bãi Bằng, huyện Phù Ninh, đỉnh điểm Nam là phường Bạch Hạc – Tp. Việt Trì; còn trục hoành (Đông – Tây) sẽ có Đông đỉnh điểm là sông Lô và Tây đỉnh điểm ở bên bờ sông Thao.

Lại từ các đỉnh điểm ấy ta nối thành hình chữ nhật  rồi quy chiếu trên bản đồ địa lý hành chính sẽ được phạm vi một vùng đất sơn thủy hữu tình, địa linh nhân kiệt. Vùng đất đó theo các nhà nghiên cứu lịch sử - địa văn hóa và một số nhà “Đền Hùng học”đồ rằng đó chính là cương vực phạm vi kinh đô Văn Lang xưa, thời đại các Vua Hùng.

Việt Trì -Kinh đô Văn Lang xưa được đầu tư xây dựng ngày càng khang trang từng bước xứng tầm thành phố du lịch lễ hội về với cội nguồn.

Vậy là từ xa xưa cho tới ngày nay, cả một miền đất rộng lớn gồm đồi núi, ruộng bãi, ruộng lũng và cả 1 hệ thống ao hồ, sông ngòi chằng chịt ấy là miền đất trung tâm cả kinh đô Văn Lang. Miền đất này có mối quan hệ đặc biệt mật thiết, gắn bó với sự phát triển của cư dân và tín ngưỡng Việt Cổ, đồng thời cũng là vùng trung tâm văn hóa của sự cộng cảm mối quan hệ tâm linh; tín ngưỡng thờ cúng Vua Hùng trong quá khứ - hiện tại và tương  lai.

Theo cương vực phạm vi địa lý, đây là 1 vùng đất cổ có dầy đặc dấu vết của các di chỉ khảo cổ học và văn hóa dân gian (Folklore). Trên vùng đất đó các nhà nghiên cứu đã làm xuất lộ và khai quật trên 100 di tích khảo cổ học gồm đủ các giai đoạn văn hóa từ Sơn Vi, Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun đến Đông Sơn. Sự phát hiện di chỉ khảo cổ học Phùng Nguyên với niên đại các bon phóng xạ hiện biết đã xác định văn hóa Phùng Nguyên tồn tại từ đầu thiên niên kỉ thứ II, thậm chí là cuối thiên niên kỉ thứ III cho đến giữa hay khoảng đầu nửa sau thiên niên kỉ thứ II trước Công nguyên. Việc phát hiện này đã xác lập được nhận thức về việc hình thành cái nôi đầu tiên của người Việt cổ, chủ nhân nền văn minh sông Hồng.

Cùng với việc chiếm lĩnh đồng bằng của cư dân Phùng Nguyên đã để lại nhiều dấu vết của mình ở nơi hội tụ, vùng ngã ba sông. Khu di tích khảo cổ học Làng Cả (Việt Trì) là một di sản, tài sản văn hóa có vai trò đặc biệt của quốc gia. Làng Cả vừa là nơi cư trú vừa là khu mộ táng thuộc văn hóa Đông Sơn lớn nhất hiện biết. Phân tích bộ sưu tập hiện vật khai quật được tại khu di chỉ khảo cổ học Làng Cả các nhà khoa học đều thống nhất nhận định chung đây là một trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa sầm uất và có tính liên tục: Thời Hùng Vương – thời Bắc thuộc – thời phong kiến tự chủ. Có thể truyền thuyết, thư tịch từng đề cập đến một kinh đô của Nhà nước sơ khai thời Hùng Vương ở vùng ngã ba sông đã hàm chứa một phần sự thật lịch sử.

Trong từng làng, xã, từng phường, từng đường phố, từng tên đất của Việt Trì nay còn bao dấu tích lịch sử và truyền thuyết về thời đại Hùng Vương dựng nước. Dù cho năm tháng dần qua đi, sự thăng trầm của lịch sử cũng sẽ qua đi, thiên nhiên luôn tàn phá khốc liệt, một số di tích đã mai một, nhưng đất Việt Trì – đất cố đô vẫn còn mãi với những trang sử hào hùng, những hiện vật KCH vô giá, những truyền thuyết, những tục truyền và những trang huyền thoại, những di tích kiến trúc về thời dựng nước.
Kho tàng di sản văn hóa đó được vật thể hóa bằng các di tích lịch sử. Đó là bức thông điệp nối liền quá khứ - hiện tại – tương lai. Di tích lịch sử là biểu hiện cụ thể nhất, đặc trưng nhất về bản sắc văn hóa dân tộc. Các di tích kiến trúc như: Đình Việt Trì; đình Lâu Thượng; đình An Thái; đền Lang Đài; Thiên cổ miếu; di tích KCH Làng Cả; chùa Hoa Long; chùa Đại Bi… vừa có ý nghĩa như một trung tâm chính trị - văn hóa lại vừa có ý nghĩa là những trung tâm cộng cảm trong mỗi làng xã Việt Nam.

Với vị trí địa – chính trị, xây dựng Việt Trì không riêng chỉ   là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học kĩ thuật, công nghiệp, du lịch của tỉnh Phú Thọ mà còn là đầu mối giao thông quan trọng nối các tỉnh miền núi phía Bắc với các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ; Với ý nghĩa đó, di tích lịch sử và các di sản văn hóa đã tạo nên diện mạo bản sắc văn hóa vùng trung du đất Tổ. Đó chính là không gian văn hóa, là bệ đỡ quan trọng để xây dựng thành phố Việt Trì trở thành thành phố lễ hội về với cội nguồn.

Chính phủ đã ban hành quyết định phê duyệt điều chỉnh Quy hoạch chung xây dựng thành phố Việt Trì đến năm 2020 (Quyết định số 277/2005/QĐ-TTg ngày 02/11/2005). Theo quyết định trên, phạm vi Việt Trì có diện tích khoảng 10.637 ha; tổng dân số là 170.000 người; phía Bắc giáp xã Phù Ninh, xã Tử Đà, xã Vĩnh Phú và xã An Đạo huyện Phù Ninh; phía Đông giáp huyện Lập Thạch, Vĩnh Phúc; phía Tây giáp xã Thạch Sơn, thị trấn Hùng Sơn, thị trấn Lâm Thao và xã Tiên Kiên huyện Lâm Thao; phía Nam giáp xã Cao Xá, xã Sơn Vi huyện Lâm Thao và huyện Ba Vì, Hà Tây.

Phải chăng đây có thể là sự tính toán trong ý đồ riêng của những người lập dự án quy hoạch hay chỉ là sự trùng hợp ngẫu nhiên, vì rằng với phạm vi như vậy thì cơ bản thành phố Việt Trì sau khi mở rộng đã nằm gọn trong không gian văn hóa của kinh đô Văn Lang xưa.

Chúng ta đang sống trong thời đại bùng nổ thông tin, khi toàn cầu hóa đang dần ảnh hưởng và chi phối tất cả các nước trên thế giới thì vấn đề bảo tồn di sản văn hóa, giữ gìn bản sắc dân tộc và vấn đề phát triển kinh tế đang đặt ra như một mối quan tâm hàng đầu. Quan hệ giữa bảo tồn và phát triển là mối quan hệ khăng khít và mật thiết liên quan trực tiếp đến cuộc sống hiện tại và tương lai của mỗi quốc gia. Sự tiến bộ hay lạc hậu của con người, phát triển hay trì trệ của một dân tộc, thành công hay thất bại của một đất nước phụ thuộc rất nhiều vào việc nhận thức văn hóa. Cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã viết: “Nói đến văn hóa là nói đến dân tộc. Một dân tộc đánh mất truyền thống văn hóa và bản sắc dân tộc thì dân tộc ấy sẽ mất tất cả. Văn hóa suy thoái sẽ trực tiếp cản ngại cho tiến trình xây dựng kinh tế và không thể xây dựng kinh tế thành công. Kinh tế và văn hóa là hai nội dung cốt lõi của sự sinh tồn và phát triển của một dân tộc. Muốn xây dựng kinh tế phải có con người được đào tạo, rèn luyện trong môi trường văn hóa lành mạnh…”.

Thành phố Việt Trì hiện nay đã và đang là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học kĩ thuật, công nghiệp, du lịch của tỉnh Phú Thọ. Song để Việt Trì trở thành thành phố lễ hội về với cội nguồn của dân tộc Việt Nam, là đầu mối giao thông quan trọng của các tỉnh miền núi phía Bắc với các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ, có vai trò thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội của vùng liên tỉnh, có vị trí quan trọng về an ninh quốc phòng đòi hỏi sự nỗ lực vượt bậc của nhân dân Phú Thọ nói chung, của nhân dân thành phố Việt Trì anh hùng nói riêng.

Chỉ xét riêng về tiêu chí để trở thành thành phố lễ hội về với cội nguồn của dân tộc Việt Nam thôi cũng đã đủ thấy nhiều việc cần và phải làm: Xây dựng khu di tích lịch sử Đền Hùng – điểm hội tụ văn hóa tâm linh của cả dân tộc Việt Nam, đền thờ Tổ của người Việt. Xây dựng quảng trường Hùng Vương có tượng đài Quốc Tổ Hùng Vương - biểu tượng của Việt Tri . Xây dựng khu du lịch Văn Lang, khu du lịch Bến Gót, rồi hệ thống thiết chế phục vụ du lịch sinh thái ven sông Lô; xây dựng tượng đài Chủ tich Hồ Chí Minh trên địa điểm Người về thăm Việt trì khi bắt đầu xây dựng thành phố… Hầu hết địa điểm này đều đặt trên nền các dấu tích xưa của thành cũ kinh đô Văn Lang. Vì vậy phải tối đa hạn chế việc thay đổi địa hình tự nhiên, lưu ý cải tạo hồ đầm cũ, vùng ruộng trũng, thung lũng hẹp, sâu thành những hồ nước liên thông nhau tạo nên những công viên cây xanh – mặt nước liên hoàn, tạo nét trung du trong bản sắc văn hóa đô thị vùng. Quy hoạch tôn tạo các di tích lịch sử, đặc biệt là bảo tồn tôn tạo di tích khảo cổ học Làng Cả - dấu tích nổi nét nhất của kinh đô Văn Lang hiện còn; tôn tạo phát huy giá trị các di tích kiến trúc nghệ thuật: đình, chùa, đền, miếu; khôi phục tổ chức các lễ hội truyền thống: Lễ Tịch điền - Vua Hùng dạy dân cấy lúa ở Minh Nông; lễ hội bơi chải và cướp còn, nấu cơm thi, thi giã bánh dày ở Bạch Hạc; lễ hội ném chài ở Vân Luông (Vân Phú); hội hát Xoan – Kim Đức và An Thái (Phượng Lâu); lễ hạ điền, lễ rước Chúa Gái ở Hy Cương – Chu Hóa; lễ rước ông Khưu – bà Khưu ở Thanh Đình và một số lễ hội tiêu biểu khác. Bên cạnh đó ta xây dựng các chợ quê: Chợ Lú (Minh Nông), chợ Dầu (Dữu Lâu), chợ Xốm (Hùng Lô), chợ Đình (Hi Cương)…; xây dựng các phố ẩm thực dân gian; nghiên cứu lựa chọn bảo tồn một số làng quê truyền thống: Trồng dâu nuôi tằm dệt vải ở Lâu Thượng, làm bún, làm bánh gạo ở Hùng Lô, làm bánh dầy ở Bạch Hạc…; bảo tồn một số làng cổ, nhà cổ, phố cổ.. hiện còn.

Tất cả các công trình công cộng trong thành phố Việt Trì đã được xây dựng đúng theo quy hoạch cần được đặt tên gọi riêng. Việc đặt tên này sẽ góp phần thực hiện tốt công tác quản lý đô thị, quản lý hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho tổ chức, cá nhân trong các hoạt động giao dịch kinh tế, văn hóa, xã hội; đồng thời góp phần giáo dục truyền thống lịch sử, nâng cao tình yêu quê hương đất nước, con người, lòng tự hào dân tộc, tình hữu nghị và đoàn kết   quốc tế.

Việt Trì là nơi gìn giữ những dấu tích văn hóa sâu đậm nhất về kinh đô Văn Lang, Nhà nước Văn Lang và hoạt động dựng nước của các Vua Hùng. Ngày nay Việt Trì vẫn mang trong mình một sức mạnh tiềm tàng và vô tận của nền văn hóa ấy; một không gian văn hóa nơi cội nguồn dân tộc: Đất Tổ Hùng Vương.