* Lần thứ nhất:
2 ngày (ngày 18 và 19/9/1954). Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chọn Đền Hùng là
nơi gặp gỡ, nói chuyện với cán bộ Đại Đoàn quân Tiên phong. Đây là Đại
đoàn chủ lực được thành lập đầu tiên của quân đội ta, đã lập nhiều chiến
công xuất xắc. Cuộc gặp gỡ của Bác với Đại Đoàn quân tiên phong tại Đền
Hùng để ôn lại truyền thống dựng nước hào hùng của Tổ tiên. Bác động
viên, cổ vũ, nhắc nhở và giáo dục cán bộ, chiến sĩ phấn đấu hoàn thành
tốt nhiệm vụ xứng đáng với truyền thống vẻ vang của dân tộc. Hành trình
của Người đi từ Đại Từ - Thái Nguyên về Đền Hùng, sau đó lại từ Đền Hùng
trở về Đại Từ.
Chủ
tịch Hồ Chí Minh đi ô tô Zep mang biển số KT-032 (KT là kí hiệu của Ban
kiểm tra 12 – Bí danh của văn phòng Phủ thủ tướng). Cùng đi trên xe với
Bác có đồng chí lái xe của Văn phòng Phủ thủ tướng (có người nói là đồng
chí Nguyễn Văn Ngọc tức Nên), đồng chí Đinh Văn Cẩn (người phục vụ nấu
ăn), đồng chí Dũng bảo về và nhà nhiếp ảnh Đinh Đăng Định.
Xe
đi từ Đại Từ - Thái Nguyên đến Đoan Hùng, Bác vào thăm đơn vị bộ đội
tình nguyện Việt Nam mới ở Lào về đóng ở vùng đồi xã Chân Mộng. Sau đó
đến thị xã Phú Thọ, Bác dừng xe nói chuyện với hai thương binh rồi vào
thăm Tỉnh ủy Phú Thọ đóng ở Thanh Hà. Đón Bác có đồng chí Phạm Dụ, Chánh
văn phòng Tỉnh ủy, đồng chí Trần Lưu Vy – Bí thư Ban cán sự kiêm Chủ
tịch Ủy ban hành chính thị xã Phú Thọ và một số đồng chí khác. Buổi tối
Bác đến Đền Hùng. Người nghỉ lại đêm 18/9/1954 tại Đền Giếng.
Sáng
ngày 19/9/1954, Bác đi thăm các đền. Đến cây vạn tuế trước cửa chùa
Thiên Quang, Bác nghe đồng chí Song Hào – Chính ủy Đại đoàn, đồng chí
Thanh Quảng – Phó Văn phòng quân ủy Trung ương báo cáo về tình hình của
đại đoàn và kế hoạch đưa bộ đội về tiếp quản thủ đô. Bác thăm Đền Trung,
Đền Thượng và đọc bài minh trên quả chuông treo ở cây đại phía bên trái
đền. Người chụp ảnh kỷ niệm ở cửa cạnh Đền Thượng. Sau đó Bác xuống Đền
Giếng chờ bộ đội. Khoảng 9h có cán bộ của Trung đoàn (Trung đoàn 102 –
Trung đoàn thủ đô), trung đoàn 36, trung đoàn 88 (Tu Vũ) là 1 số tiểu
đoàn trực thuộc của Đại đoàn đi từ 5 hướng tới. Từ núi Thằn Lằn (Vĩnh
Phúc), từ Gia Thanh (Phù Ninh), từ Trại Cờ (Hiệp Hòa – Bắc Giang), từ
Đại Từ (Thái Nguyên) và từ Phùng (Hà Nội). Ngoài ra còn có cán bộ văn
công của đại đoàn và nhà báo Nguyễn Khắc Tiếp – phóng viên báo quân đội
nhân dân.
Bác
ngồi trên cửa ngách bên phải Đền Giếng, đồng chí Thanh Quảng và đống chí
Song Hào ngồi trên bậc lát cạnh Bác, các đồng chí cán bộ, chiến sĩ của
đại đoàn ngồi dưới sân đền (số lượng khoảng gần 100 người).
Bài
nói chuyện của Bác đã được chuẩn bị nội dung chính từ trước. Bác căn dặn
và nhắc nhở bộ đội phải thường xuyên học tập, rèn luyện đạo đức, giữ
nghiêm kỉ luật, thực hiện tốt chính sách dân vận, giữ vững lập trường
giai cấp…
Lần đầu tiên trong lịch sử, quy luật dựng nước và giữ nước được Người tổng kết trong câu nói bất hủ:
“Các Vua Hùng đã có công dựng nước
Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”
Sự
khẳng định của Người có ý nghĩa vô cùng to lớn, đã định hướng cho các
nhà khoa học Việt Nam trong việc nghiên cứu về thời đại Hùng Vương và
lịch sử mấy ngàn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc. Lời dạy của Bác
còn là tổng kết khoa học về quy luật tồn tại và phát triển của lịch sử
dân tộc: Dựng nước đi liền với giữ nước. Điều đó có tác dụng giáo dục
truyền thống yêu nước, ý thức dân tộc, cội nguồn và tinh thần đại đoàn
kết, vì đó là nguồn sức mạnh to lớn chi phối toàn bộ quá trình phát
triển của lịch sử dân tộc, là động lực cổ vũ lớn lao tinh thần đoàn kết
của nhân dân toa trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, bảo vệ và
xây dựng Tổ quốc.
* Lần thứ 2:
Ngày 19/8/1962, Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm Đền Hùng nhân dịp nhân dân
Phú Thọ tổ chức mít tinh kỷ niệm cách mạng tháng 8-1945. Người về Phú
Thọ ngày 18/8/1962. Sáng ngày 19/8/1962, Bác nói chuyện với đồng bào tại
sân vận động thị xã Phú Thọ. Sau đó, Người đi thăm hợp tác xã Nam Tiến
và Nhà máy Supe Phốt phát – Lâm thao, rồi Người thăm Đền Hùng vào lúc
gần trưa. Cùng đi với Bác có đồng chí Nguyễn Văn Trân – Bí thư Trung
ương Đảng, Bộ trưởng Bộ công nghiệp nặng, đồng chí Nguyên Khai – Ủy viên
dự khuyết Ban chấp hành Trung ương Đảng. Lên đến Đền Hạ, các đồng chí
bảo vệ sợ Bác mệt, xin Bác nghỉ lại và mới Bác xuống núi. Bác nói: “Leo núi phải lên đến đỉnh, cũng như người làm cách mạng không được bỏ dở chừng, đã đi phải tới đích cuối cùng”.
Khi lên đến Đền Thượng khoảng 11h trưa, Bác cùng đoàn nghỉ trưa, ăn cơm
nắm ở cửa ngách phía đông nam Đền Thượng. Trước khi về Bác dặn các đồng
chí lãnh đạo tỉnh Phú Thọ: “Phải chú ý bảo vệ, trồng thêm hoa, cây cối
để Đền Hùng ngày càng trang nghiêm và đẹp đẽ, thành công viên lịch sử
cho con cháu sau này đến thăm quan”.
Lời
dạy của Bác vừa mang tính tổng kết, vừa có tính định hướng phát triển,
tôn tạo Đền Hùng trong tương lai, đã trở thành kim chỉ nam cho biết bao
tư duy, tình cảm và hành động của các thế hệ Việt Nam hôm nay và mai
sau, biết trân trọng quá khứ, giữ gìn đạo lý truyền thống dân tộc, bảo
vệ cảnh quan môi trường sinh thái, kế thừa và phát huy bản sắc văn hóa
dân tộc.
Năm
2001, tại ngã 5 Đền Giếng, dưới chân núi Nghĩa Lĩnh, Bộ quốc phòng đã
xây dựng bức phù điêu có hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh nói chuyện với
cán bộ, chiến sĩ Đại Đoàn quân Tiên phong. Đây là một công trình có quy
mô hoành tráng được ghép từ 81 khối đá xanh có trọng lượng 253 tấn, cao
7m rộng 12m, đặt trang trọng trong khuôn viên có diện tích hơn 4.000m2; thể hiện tình cảm của quân đội và nhân dân ta với Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ vô cùng kính yêu của dân tộc Việt Nam./.